Aυτή η Παναγιά, λες και το’χει η μοίρα της, όλο με ναυαγούς έχει να κάνει. Από τότε που χτίστηκε, κάπου στα 1880, μέχρι σήμερα που βλέπει τα κύματα να ξεβράζουν στα πόδια της, στη Σκάλα της Συκαμνιάς, αμέτρητους πρόσφυγες.
Είναι η Παναγιά η γοργόνα, το εκκλησάκι που οφείλει την ξεχωριστή ονομασία του σε μια τοιχογραφία που υπήρχε σε αυτό και παρουσίαζε την Παναγιά με ουρά γοργόνας. Η Παναγιά αυτή, «η πιο αλλόκοτη μέσα στην Ελλάδα και σ' όλο τον κόσμο της χριστιανοσύνης», κατά τον Στρατή Μυριβήλη, υπήρξε δημιούργημα ενός άγνωστου λαϊκού ζωγράφου.
Το ξωκλήσι, αναφέρει στο ομώνυμο έργο του, που έγραψε το 1948 ο γνωστός λογοτέχνης και ακαδημαϊκός που καταγόταν από τη Συκαμνιά δεν είναι τίποτα παλαϊκό χτίσμα, απ’ αυτά τα μικρά αριστουργήματα που μαστόρεψε η βυζαντινή αρχιτεχτονική σ’ όλη την Ελλάδα. Είναι τετράγωνο και γερό, χτισμένο με πολλή ευλάβεια και λίγο γούστο από κάτι θεοφοβούμενους μαστόρους και ναύτες.
Ας δούμε ,όμως πως περιγράφει ο Μυριβήλης το πρώτο κόντεμα της Παναγιάς με τους θαλασσοδαρμένους του Αιγαίου, στο δίαυλο που χωρίζει τη Λέσβο, εκεί κοντά στο Μόλυβο με τη μικρασιατική ακτή.
«Περνούσαν,- σ.σ.εννοεί τους ναύτες και τους μαστόρους- με μια μπρατσέρα, κι ο εργολάβος τους μαζί, συμφωνημένοι στα βορεινά του νησιού, σ' ένα κεφαλοχώρι, να χτίσουν κάποιο σαπουνάδικο. Στο δρόμο τους πήρε αλακάπα ένα άγριο μπουρίνι. Πήγαν να μπατάρουν εκεί απέξω στον κάβο Κόρακα, σαν αντίκρισαν ξάφνου της Παναγίας τα ράχτα. Γλίτωσέ μας, τάχτηκε ο εργολάβος, και μεις θα σου χτίσουμε ένα ξωκλήσι. Μεμιάς καταλάγιασε ο καιρός, οι μαστόροι και το τσούρμο απάγγιασαν στο μικρό λιμάνι της Παναγιάς. Δέσανε πρυμάτσα και κάμαν το τάμα τους. Γι' αυτό το κλησάκι τούτο μοιάζει τόσο πολύ με μικρό λαδομάγαζο».
Στο μικρό αυτό εκκλησάκι βρήκαν χώρο να ξαποστάσουν οι πρόσφυγες. Τίποτα δεν έχει αλλάξει από την εποχή του Μυριβήλη.
«Έχει ένα καμπανάκι κρεμασμένο από σιδερένια καμάρα. Από σκέτο σίδερο είναι κι ο διπλός σταυρός πάνω στη σκεπή. Έχει ακόμα κ’ ένα ψηλό κατάρτι για τη σημαία, σιδεροδεμένο με χυτό μολύβι στο βράχο και στις γωνιόπετρες, εκεί πίσω στη ράχη της αχιβάδας. Αυτό το ξύλο είναι λάφυρο από τη ναυμαχία της «Έλλης» και το παρακύλησε το κύμα ως εδώ γύρω. Το περιμάζεψαν οι χωριανοί, και σα λευτέρωσε ο «Αβέρωφ» το νησί, το σήκωσαν εκεί και ισάρισαν μια μεγάλη γαλανόλευκη να παίζει χαρωπά με τον αγέρα κάθε Κυριακή, να τη βλέπουν και να καμαρώνουν».
«Η Παναγιά η γοργόνα» είναι το τρίτο μεγάλο μυθιστόρημα που έγραψε ο Στρατής Μυριβήλης, μετά τα γνωστά στο ευρύ κοινό μυθιστορήματα «Η ζωή εν τάφω» και «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια».
Ισαάκ Διαμαντίδης
φωτογραφία Γιώργος Καζάζης
